Naks Wan Rutu is al enkele jaren actief met diverse culturele theaterstukken. Momenteel wordt ‘Fo Fasi fu Anyame’ geschreven door creative director Darrel Geldorp en voorzitter Anthony Robinson geoefend. Het stuk gaat op 31 mei in première in Theater Thalia. Op dezelfde dag volgt een tweede opvoering en op 1 juni een derde voorstelling.

Tekst Tascha Aveloo

Het laatste grote toneelstuk dat we zelf hebben gedaan, heette ‘Fo Pasi fu miti Anana’. Dat ging over Amba die op zoek gaat naar haar roots, haar geloof en identiteit”, vertelt Geldorp aan de Ware Tijd. In het stuk wordt zij in haar zoektocht begeleid door verschillende winti om te ontdekken wie Anana is, bekeken vanuit de elementen lucht, aarde, water en bos.

“Kennis opnemen van iets betekent nog niet dat je belijder bent toch? Leer en vorm je eigen mening”

Juliën Zaalman

‘Fo Fasi fu Anyame’ is een vervolg daarop. “In dit culturele theaterstuk zien wij een kleinkind Tokaya Kwasi van Amba, dat veel heeft geleerd van zijn oma over Anana. En dat hij weet dat Oma Amba over hem waakt als een spirituele gids. Inmiddels heeft Kwasi reeds een bepaalde leeftijd bereikt waarin hij zich geroepen voelt om zijn dorpsgenoten te vertellen over Anyame”, licht Geldorp een tipje van de sluier.

Verschil ‘Anana’ en ‘Anyame’

Geldorp blijft desgevraagd stilstaan bij ‘Anana’ en ‘Anyame’ en het verschil tussen die twee. Volgens hem is Anana de beleving van de mens, hoe die als Schepper wordt ervaren. “Maar Anyame gaat veel verder! Anyame is wat je weet en niet weet, wat je wel en niet ziet, alles wat je eet en niet eet, hij is alles en niets.”

Kwasi is op een hoger niveau en weet nu dat er wegen zijn naar Anana, maar  de winti die vóórkomen op de vier paden – lucht, aarde, water en bos – zijn eigenschappen van Anyame. “We noemen ze winti, ze zijn energieën, maar ze zijn ook allemaal eigenschappen van Anyame. In dit stuk komt Kwasi als een bewuste wintigelovige de gemeenschap inlichten over Anyame.”

Volgens Geldorp is besloten om op deze manier mensen de ogen te openen over winti omdat het laagdrempelig is. “Mensen zijn geïnteresseerd, maar ze laten zich niet voeden en zijn oppervlakkig in hun kennis. Ze denken dat winti alleen maar is prey geven en bari winti, weri diri krosi. Maar dat is het niet. Het is een levensfilosofie, een levensstijl”, meent de creative director.

Het is, verduidelijkt hij, een geloof dat veel meer is dan ‘teki wan wasi’ en ‘bari winti’ of ‘koti luku’. “We kunnen een lezing geven waarbij men van alles hoort, maar in zo een setting gaat het leven. Men kan zich inleven en dan blijft de les langer hangen.” De sfeer, zang, dans en energie tijdens zo een theaterstuk maken een blijvende indruk.

Duidelijke richtlijnen

Du-Man Juliën Zaalman heeft de groep bijgestaan om de spirituele diepte van het verhaal te verduidelijken, zodat die goed wordt gepresenteerd zonder de ‘echte spirituele rituelen’. “Dat moet je goed doen ter bescherming van jezelf en het publiek”, lacht Geldorp.

Zaalman stelt dat er in de gemeenschap nog steeds wordt gesproken over winti als ‘kulturu’ en niet zozeer als religie. Weer anderen zeggen dat winti spiritualiteit is en geen religie. “Religie heeft duidelijke richtlijnen, kaders en systemen en dat heeft winti. Uiteraard zijn er ook mensen die niets van ons moeten hebben zoals de christenen. Ik zeg: ‘onbekend maakt onbemind’. Maar kennis opnemen van iets betekent nog niet dat je belijder bent toch? Leer en vorm je eigen mening.”

Waarschijnlijk zal het stuk tijdens het Kwakoe Festival in Nederland en ook in enkele theaters worden gespeeld. Dat geldt ook voor andere producties van Naks Wan Rutu.

Vervloekt met bere winti

Eerder dit jaar had Naks al een theater knaller neergezet met een roep om herhaling. Volgens Geldorp ging het om het stuk ‘Na Famirman Du’. “Het stuk werd gedragen en is vormgegeven door de theaterafdeling van de organisatie. De afdeling Wan Rutu deed dans en Naks Alafiri was verantwoordelijk voor zang. Het stuk ging over de slavernijtijd tijdens de koloniale periode. Het gaat over een plantage-eigenaar die met behulp van een bigisma zijn plantage vruchtbaar heeft kunnen maken. Zijn concubine kon maar niet zwanger raken en dus werden weer de magische gunsten gevraagd van deze bigisma”, legt Geldorp uit.

Echter, er was aan de gunst een voorwaarde verbonden: als het kind zou worden geboren, moest er ter ere van de gron winti een huis worden gebouwd. “Maar op een dag zag de moeder van het kind een slang op het erf. En ik heb van kleins af geleerd dat je nooit zomaar een slang mag doden. Deze vrouw was bang en doodde de slang.”

“Mensen denken dat winti alleen maar is prey geven en bari winti, weri diri krosi. Winti is een levensfilosofie, een levensstijl”

Darell Geldorp

Uiteindelijk bleek het te gaan om een slang die de ‘gron winti’ had. Hierdoor raakte de familie vervloekt met een bere winti die doorliep tot het vierde geslacht. “En dan komt de tijd dat de kleinkinderen alleen maar problemen ondervinden en bij toeval het dagboek van hun grootmoeder vinden, waarin het één en ander wordt onthuld, waardoor den ben kan go suku yepi.”

Volgens Geldorp waren het de aparte opzet, regie en het aanwezig zijn van diverse vertellers en het behandelde thema die bijzondere indruk hebben  gemaakt op bezoekers. Inmiddels is al besloten dat er een vervolg komt in 2025. “Mensen hebben na ‘Na Famirman Du’ echt reacties gehad als ‘ik ervaar dit ook in mijn familie; waar kan ik hulp zoeken’”, vertelt Geldorp. “Daarmee hebben we ons doel ruimschoots gehaald.”